Objawy grypy

Objawy grypy – objawy, diagnostyka, leczenie i powikłania

Mikroskop elektronowy ukazuje cząstki wirusa grypy typu A (Influenza A), jednego z głównych patogenów sezonowej grypy. Grypa to ostra choroba zakaźna dróg oddechowych wywoływana przez wirusy z rodziny Orthomyxoviridae. Objawy grypy pojawiają się nagle i są zazwyczaj znacznie silniejsze niż przy zwykłym przeziębieniu. Należą do nich wysoka gorączka, dreszcze, bóle mięśni i stawów, silny suchy kaszel, ból gardła oraz ogólne osłabienie organizmu. Często występuje też katar lub zatkany nos (choć zwykle o mniejszym nasileniu niż w przeziębieniu), brak apetytu oraz uczucie „rozbicia” i zmęczenia.

Typowe objawy grypy

Objawy grypy pojawiają się gwałtownie i dotyczą zarówno całego organizmu, jak i górnych dróg oddechowych. Do najczęstszych symptomów należą:

• Gorączka i dreszcze: wysoka temperatura ciała (zwykle >38°C) wraz z dreszczami i uczuciem zimna. Gorączce często towarzyszy utrata łaknienia i odwodnienie.

• Bóle mięśni i stawów: silne bóle ciała, szczególnie w plecach, kończynach oraz karku. Chorzy często odczuwają sztywność mięśniową i ból przy każdym ruchu.

• Ból głowy: tępy, nasilający się ból głowy (często w obrębie czoła i skroni).

• Suchy kaszel: początkowo suchy, napadowy kaszel, który może utrzymywać się nawet po ustąpieniu gorączki. Kaszel bywa silny i męczący.

• Ból gardła i katar: chociaż występują, są zwykle łagodniejsze niż przy przeziębieniu. Katar bywa mniej obfity, a ból gardła często ustępuje w pierwszych dniach infekcji.

• Zmęczenie i osłabienie: poczucie ogólnego rozbicia, senność, brak energii. Nawet proste czynności sprawiają trudność.

• Objawy żołądkowo-jelitowe: u niektórych pacjentów (zwłaszcza dzieci) mogą wystąpić nudności, wymioty lub biegunka. Nie są one typowe u dorosłych, ale mogą pojawić się w ostrym przebiegu.

Objawy ogólne (gorączka, bóle mięśni, bóle głowy) zazwyczaj dominują nad objawami lokalnymi (katar, ból gardła). Pamiętajmy, że obraz kliniczny może być zmienny – u niektórych osób wysoka gorączka może nie wystąpić lub być jedynie niska (szczególnie u osób starszych).

Przebieg choroby

Okres wylęgania grypy wynosi zwykle 1–3 dni po zakażeniu, choć może trwać do 4 dni. Choroba rozwija się gwałtownie – w ciągu kilku godzin od zakażenia występują pierwsze objawy ogólne (wysoka gorączka, dreszcze, bóle mięśniowe). Po ok. 2–3 dniach dochodzą objawy oddechowe (kaszel, ból gardła, katar).

W większości przypadków grypa trwa około tygodnia – gorączka i ostre objawy ustępują zwykle po 5–7 dniach, chociaż kaszel i uczucie osłabienia mogą utrzymywać się dłużej. Do pełnego wyzdrowienia dochodzi zwykle po około 7–10 dniach od pojawienia się objawów, ale wiele osób odczuwa osłabienie i zmęczenie jeszcze przez kolejny tydzień. Około połowa zakażeń (szczególnie u osób młodych i u dzieci) może przebiegać bezobjawowo.

Osoba zakażona wirusem grypy jest zakaźna na krótko przed wystąpieniem objawów oraz przez kilka dni po ich rozpoczęciu. U dorosłych chory może zarażać innych już na 1–2 dni przed symptomami i zwykle pozostaje zakaźny przez pierwsze 5–7 dni choroby. U dzieci oraz osób z osłabioną odpornością okres zakaźności jest dłuższy – chorzy mogą być źródłem zakażenia nawet przez ponad 10 dni.

W praktyce oznacza to, że grypa często przenosi się w gospodarstwach domowych i placówkach zbiorowych (szkoły, przedszkola) w okresie jesienno-zimowym. Po ustąpieniu objawów podstawowe dolegliwości mijają zazwyczaj w ciągu około tygodnia, jednak kaszel oraz zmęczenie mogą utrzymywać się dodatkowo przez 10–14 dni. Podczas zdrowienia kluczowe jest odpoczywanie i odpowiednie nawodnienie organizmu.

Różnicowanie grypy z przeziębieniem i COVID-19

Podobieństwo objawów grypy, przeziębienia i COVID-19 powoduje trudności w samodzielnym rozpoznaniu choroby. Grypa rozpoczyna się gwałtownie, podczas gdy przeziębienie narasta stopniowo. Przy przeziębieniu początki są bardziej łagodne – pierwsze dni to zazwyczaj katar, ból gardła i ogólne zmęczenie, bez nagłego skoku gorączki. Grypie częściej towarzyszy wysoka gorączka, dreszcze i silne bóle mięśni, których przy typowym przeziębieniu brak lub są znacznie słabsze. Katar w przeziębieniu jest zwykle bardziej obfity, a grypa (choć również daje katar) objawia się nim w mniejszym stopniu. Istotne jest też ryzyko powikłań – grypa może prowadzić do zapalenia płuc czy zaostrzenia chorób przewlekłych, czego nie obserwuje się przy zwykłym przeziębieniu.

Porównanie z COVID-19 dodatkowo komplikuje diagnostykę. W początkach pandemii (szczególnie przy wariantach przed Omikronem) typowym objawem COVID-19 była utrata węchu i smaku, która ułatwiała rozróżnienie od grypy. Jednak obecnie (wariant Omikron) COVID-19 często przebiega jak łagodna infekcja (katar, ból gardła, suchy kaszel, bóle mięśni, przemęczenie). Objawy te mogą być praktycznie nie do odróżnienia od grypy; w COVID-19 rzadziej pojawiają się typowe grypowe dreszcze, natomiast częściej zdarza się gorączka z dolegliwościami ze strony układu oddechowego. Podsumowując, różnicowanie grypy, przeziębienia i COVID-19 na podstawie samych objawów jest trudne – w razie wątpliwości ostateczne potwierdzenie stawiane jest na podstawie badań laboratoryjnych (testy PCR lub szybkie testy antygenowe).

Możliwe powikłania grypy

Grypa może prowadzić do powikłań, zwłaszcza u osób z grup wysokiego ryzyka. Najgroźniejsze z nich to przede wszystkim zapalenie płuc – może mieć formę pierwotną wirusową lub wtórną bakteryjną (np. pneumokokową). Ponadto choroba może wywołać lub nasilić już istniejące schorzenia przewlekłe – zaostrzenia astmy, POChP, niewydolności serca czy cukrzycy obserwuje się często w przebiegu grypy. W rzadkich przypadkach występują powikłania ze strony ośrodkowego układu nerwowego (zapalenie mózgu lub opon) czy układu krążenia (zapalenie mięśnia sercowego). U dzieci szczególną uwagę przykłada się do uniknięcia podawania aspiryny, gdyż w połączeniu z grypą może wystąpić zespół Reye’a (ciężkie uszkodzenie wątroby i mózgu).

Podsumowując, do najpoważniejszych powikłań grypy należą: zapalenie płuc, ostre zapalenia oskrzeli i oskrzelików, infekcje ucha środkowego, a także rzadziej występujące schorzenia neurologiczne (np. zespół Guillaina-Barré). Ciężki przebieg choroby i ryzyko powikłań jest największe u małych dzieci, osób starszych, kobiet w ciąży oraz pacjentów z przewlekłymi chorobami lub obniżoną odpornością. W tych grupach zaleca się szczególną czujność i ewentualne stosowanie leków przeciwwirusowych już na wczesnym etapie choroby.

Diagnostyka grypy

Rozpoznanie grypy często zaczyna się od wywiadu i badania fizykalnego, jednak ze względu na podobieństwo objawów do innych infekcji wirusowych decydujące znaczenie mają testy wirusologiczne. Najdokładniejszym badaniem jest wykrycie materiału genetycznego wirusa w wymazie z nosogardła metodą RT-PCR. Test PCR ma bardzo wysoką czułość (>95%) i pozwala na potwierdzenie zakażenia grypą (oraz różnicowanie podtypów wirusa) w ciągu kilkudziesięciu minut do kilku godzin.

W praktyce popularne są również szybkie testy antygenowe (RIDT). Wykonuje się je na wymazie z nosa lub nosogardła; dają wynik w kilkanaście minut, umożliwiając wstępną diagnozę już w gabinecie lekarza. Testy antygenowe wykrywają obecność białek wirusa. Mają dużą swoistość (prawie 100% przy dodatnim wyniku), ale umiarkowaną czułość (zwykle 50–70%) – wynik ujemny nie wyklucza zakażenia. Dlatego przy negatywnym teście antygenowym, ale typowych objawach, czasem wykonuje się też badanie PCR. Dostępne są także testy wieloparametrowe (combo), wykrywające na raz grypę, COVID-19 i inne wirusy oddechow.

Testy serologiczne (poszukujące przeciwciał przeciw wirusowi grypy we krwi) rzadko się stosuje do diagnostyki w fazie ostrej, gdyż przeciwciała pojawiają się dopiero kilka dni po infekcji. W ustawieniach epidemiologicznych wykorzystywane są hodowle wirusa (dłuższe i rzadko na co dzień).

Podsumowując: ostateczne potwierdzenie rozpoznania grypy wymaga dodatniego wyniku badania wirusologicznego (PCR lub szybkiego testu antygenowego). Ze względu na ryzyko różnych infekcji o podobnym przebiegu, rozpoznanie wyłącznie na podstawie objawów nie jest w pełni wiarygodne. W związku z tym u niektórych pacjentów wykonuje się testy wczesnego wykrywania (zwłaszcza gdy istnieje potrzeba wykluczenia COVID-19 lub RSV).

Leczenie i postępowanie objawowe

Leczenie grypy jest w zdecydowanej większości objawowe i wspomagające. Obejmuje przede wszystkim:

• Odpoczynek i nawodnienie: Pacjent powinien pozostawać w łóżku, odpoczywać i dużo pić, aby ułatwić organizmowi walkę z infekcją. Izolacja chorego ogranicza ryzyko rozprzestrzeniania wirusa na innych.

• Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe: do wyboru paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne (ibuprofen). Pomagają obniżyć gorączkę i łagodzić bóle mięśni i głowy. Ważne: u dzieci i młodzieży do 18 roku życia nie wolno stosować kwasu acetylosalicylowego (aspiryny) ze względu na ryzyko zespołu Reye’a.

• Leki przeciwkaszlowe i mukolityki: w razie potrzeby można podawać syropy tłumiące suchy kaszel lub ułatwiające odkrztuszanie wydzieliny w kaszlu mokrym. Na noc dobrze sprawdza się łyżeczka miodu (u osób bez alergii), która łagodzi kaszel.

• Środki na katar: krople lub spraye do nosa (roztwory izotoniczne lub hipertoniczne solanki) pomagają udrożnić nos i ułatwić oddychanie.

• Unikanie nieskutecznych preparatów: Popularne suplementy (witamina C, rutinozyd) nie mają udowodnionej skuteczności w leczeniu grypy. Również leki homeopatyczne (np. Oscillococcinum) nie wykazały naukowej skuteczności.

W leczeniu grypy nie stosuje się rutynowo antybiotyków, gdyż nie działają one na wirusa. Antybiotyki są zarezerwowane wyłącznie na wypadek stwierdzonego powikłania bakteryjnego (np. nadkażenia bakteryjnego zapaleniem płuc lub zatok). Decyzję o podaniu antybiotyku podejmuje lekarz na podstawie objawów (np. nawrót wysokiej gorączki, ropna plwocina) – sam pacjent nie powinien przyjmować antybiotyku „na wszelki wypadek”.

W określonych przypadkach (szczególnie u osób z grup zwiększonego ryzyka, kobiet w ciąży, osób z chorobami przewlekłymi lub z ciężkim przebiegiem infekcji) można rozważyć leczenie przeciwwirusowe. Dostępne leki to przede wszystkim: oseltamiwir (Tamiflu), zanamiwir (Relenza), peramiwir czy nowsze inhibitory neuraminidazy. Terapia przeciwwirusowa skraca czas trwania choroby, łagodzi objawy i zmniejsza ryzyko powikłań – jest najbardziej skuteczna, jeśli zostanie podana w ciągu pierwszych 48 godzin od pojawienia się objawów. Jednak u większości zdrowych dorosłych z łagodnym przebiegiem bez dodatkowych czynników ryzyka takie leki nie są konieczne.

Podsumowując, podstawą leczenia grypy jest dbanie o komfort pacjenta: odpoczynek, nawadnianie i stosowanie leków przeciwgorączkowych oraz przeciwbólowych. Antybiotyk ani inne preparaty przepisuje się tylko wtedy, gdy rozwinie się bakteryjne powikłanie. W przypadku grup ryzyka warto rozważyć szybko podanie leków przeciwwirusowych, a w każdym wypadku należy śledzić stan zdrowia i reagować na symptomy alarmowe.

FAQ

Jakie są pierwsze objawy grypy? Pierwsze symptomy grypy to gwałtownie narastające gorączka (często >38°C) z dreszczami, bóle mięśniowe i stawowe oraz silne ogólne osłabienie. Dopiero nieco później dołączają objawy oddechowe: suchy kaszel, ból gardła i katar. U części chorych pojawiają się także bóle głowy, brak apetytu, a u dzieci nudności i wymioty.

Jak odróżnić grypę od zwykłego przeziębienia? Grypa ma gwałtowny początek i silniejsze objawy niż przeziębienie. W grypie wysoka gorączka oraz bóle mięśni i stawów występują praktycznie zawsze, podczas gdy przy przeziębieniu gorączka jest rzadka i zwykle niska. Przeziębienie zaczyna się łagodnie – głównym objawem jest katar, ból gardła oraz lekkie zmęczenie. W grypie natomiast katar jest mniej nasilony, a dolegliwości ogólne (osłabienie, dreszcze) dominują nad katarowymi. Grypa w przeciwieństwie do przeziębienia częściej kończy się powikłaniami (np. zapaleniem płuc).

Czym różni się grypa od COVID-19? Objawy COVID-19 i grypy mogą być bardzo podobne, dlatego podział na podstawie samego zestawu symptomów bywa trudny. Część objawów jest wspólnych (gorączka, kaszel, bóle mięśni), ale COVID-19 (szczególnie w pierwszej fazie pandemii) często dawał charakterystyczną utratę węchu i smaku, co jest rzadkie w grypie. Obecnie jednak wariant Omikron najczęściej wywołuje łagodne objawy przypominające przeziębienie (ból gardła, katar, kaszel). Ostateczne rozróżnienie grypy i COVID-19 można uzyskać tylko poprzez testy – wykrycie wirusa SARS-CoV-2 lub wirusa grypy (RT-PCR lub antygenowy).

Ile trwa grypa i kiedy następuje poprawa? Zwykle grypa trwa około tygodnia. Gorączka i najcięższe objawy ustępują w ciągu 5–7 dni, a pełne wyleczenie następuje często po ok. 10 dniach od zakażenia. Kaszel i ogólne osłabienie mogą jednak utrzymywać się do 2 tygodni lub dłużej. U większości osób zdrowie wraca samoistnie bez leczenia. Warto zaznaczyć, że około połowa infekcji może przebiegać bezobjawowo, co oznacza, że chory nie zawsze czuje, że zmaga się z grypą, mimo iż może zarażać innych.

Czy przy grypie trzeba stosować antybiotyk? Nie, grypę wywołuje wirus, a antybiotyki działają tylko na bakterie. Antybiotyki przepisuje się dopiero w przypadku bakteryjnego powikłania (np. zapalenie płuc o podłożu bakteryjnym). Dlatego przy typowych objawach wirusowej grypy leczymy się objawowo – paracetamolem, odpoczynkiem i płynami. Podanie antybiotyku na wszelki wypadek jest nieuzasadnione i może prowadzić do niepotrzebnych działań niepożądanych. Decyzję o zastosowaniu antybiotyków podejmuje lekarz na podstawie oceny stanu pacjenta i badania (np. pojawienie się ropnej plwociny czy nawrót gorączki wskazuje na konieczność antybiotyku).

Jak leczy się objawy grypy? Podstawą leczenia są leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (paracetamol, ibuprofen) oraz duże ilości płynów i odpoczynek. Syropy na kaszel, preparaty na ból gardła czy krople do nosa (solankowe lub obkurczające) można stosować w zależności od dolegliwości. Ważne, aby unikać leków niebezpiecznych dla dzieci (np. aspiryny) oraz preparatów bez udowodnionej skuteczności. Osobom z grup ryzyka lub z ciężkim przebiegiem choroby lekarz może przepisać leki przeciwwirusowe (oseltamiwir, zanamiwir) – najlepiej podać je jak najwcześniej (do 48 godzin od początku choroby), aby uzyskać maksymalny efekt skrócenia choroby.

Kiedy zgłosić się po pomoc medyczną? W przypadku umiarkowanej grypy opieka ambulatoryjna (teleporada, lekarz rodzinny) zwykle wystarczy. Jednak pewne objawy powinny skłonić do pilnej konsultacji medycznej. Są to tzw. symptomy alarmowe, m.in.: narastająca duszność i świszczący oddech, sinienie warg, wysoka gorączka (>40°C) utrzymująca się mimo leczenia, zaburzenia świadomości (dezorientacja, drgawki), uporczywa ból w klatce piersiowej czy krwista plwocina. Ich wystąpienie może wskazywać na powikłania wymagające leczenia szpitalnego. Ponadto, jeśli objawy nie ustępują w ciągu kilku dni lub zamiast się poprawiać ulegają nasileniu (np. ponowne pojawienie się wysokiej gorączki), konieczna jest ponowna ocena lekarska.

Czy szczepionka przeciw grypie chroni przed chorobą? Tak – coroczne szczepienie przeciw grypie jest najskuteczniejszą metodą ochrony przed ciężkim przebiegiem choroby i powikłaniami. Szczepionka sezonowa nie daje pełnej gwarancji (jej skuteczność może się różnić w zależności od sezonu i dopasowania szczepów), ale znacznie zmniejsza ryzyko hospitalizacji i śmierci na skutek grypy. Szczepić się powinny przede wszystkim osoby z grup ryzyka (seniorzy, dzieci, kobiety w ciąży, przewlekle chorzy), choć zaleca się ją też innym osobom – najlepiej przed sezonem grypowym, ale można również w jego trakcie.

Podsumowanie

Grypa to ostra infekcja wirusowa, która wymaga szybkiego rozpoznania i odpowiedniego leczenia objawowego. Charakterystyczne, nagłe objawy (wysoka gorączka, dreszcze, silne bóle mięśni i suchy kaszel) odróżniają ją od łagodniejszych infekcji, ale tylko potwierdzenie laboratoryjne (test antygenowy lub PCR) pozwala z całą pewnością rozpoznać wirusa grypy. Leczenie grypy polega głównie na odpoczynku, nawodnieniu organizmu oraz podawaniu leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych. W razie cięższego przebiegu lub u osób z grupy ryzyka wskazane jest zastosowanie leków przeciwwirusowych. Profilaktycznie najważniejsze są szczepienia sezonowe oraz podstawowe zasady higieny (częste mycie rąk, unikanie kontaktu z chorymi) – szczepionka przeciw grypie znacznie zmniejsza ryzyko zachorowania i ciężkiego przebiegu. Dobra znajomość objawów grypy, prawidłowe różnicowanie jej z innymi infekcjami oraz szybkie zastosowanie leczenia objawowego pomagają zmniejszyć uciążliwość choroby i zapobiegać groźnym powikłaniom.