Alergia

 Co to alergia? – rodzaje alergii

Alergia to nadwrażliwość układu immunologicznego na nieszkodliwe dla większości osób substancje (alergeny). Podczas reakcji alergicznej organizm wytwarza przeciwciała klasy IgE, które przy kolejnym kontakcie z alergenem aktywują komórki tuczne do gwałtownego uwolnienia mediatorów zapalnych (głównie histaminy). To właśnie histamina wywołuje objawy alergii – świąd, obrzęk, przekrwienie błon śluzowych czy skurcz oskrzeli – dlatego podstawą leczenia są leki przeciwhistaminowe blokujące jej działanie.

Rodzaje alergii: Do najczęstszych typów alergii należą:

• alergie wziewne – wywołane przez czynniki przenoszone powietrzem. Uczulenia sezonowe wywołują pyłki roślin (katar sienny), które wiosną i latem powodują częste kichanie, wodnistą wydzielinę z nosa, swędzenie oczu i gardła. Alergie całoroczne wywołują roztocza kurzu domowego, zarodniki pleśni i alergeny zwierzęce (psów, kotów) – objawy są podobne do kataru siennego, lecz trwają przez cały rok.

• alergie pokarmowe – reakcja na białka zawarte w żywności. Najczęściej występują u dzieci (np. uczulenie na białka mleka, jajka, orzeszki ziemne). Objawia się pokrzywką, obrzękiem błon śluzowych, biegunką, a w ciężkich przypadkach wstrząsem anafilaktycznym.

• alergie kontaktowe – skórne reakcje na dotyk pewnych substancji (wyprysk kontaktowy). Typowym przykładem jest uczulenie na nikiel z biżuterii czy lateks w rękawiczkach. Skóra w miejscu styku z alergenem czerwieni się, pęka, pojawia się silny świąd.

• alergia na roztocza i sierść zwierząt – rodzaj alergii wziewnej prowadzący do objawów przewlekłego kataru i kaszlu. Kontakt z uczulającą sierścią lub kurzem domowym powoduje ciągłe podrażnienie błon śluzowych nosa i oskrzeli.

• alergia na leki – niepożądana reakcja na niektóre leki (np. penicylina, niesteroidowe leki przeciwzapalne). Objawia się wysypką, swędzeniem, a czasem poważnymi objawami ogólnoustrojowymi. W alergii lekowej objawy mogą pojawić się także po podaniu iniekcji czy kroplówki (np. środki kontrastowe).

Mechanizm reakcji alergicznej i objawy

W alergii dochodzi do przyspieszonej odpowiedzi immunologicznej (reakcji nadwrażliwości typu I) z udziałem przeciwciał IgE. Przy pierwszym kontakcie z alergenem organizm wytwarza przeciwciała IgE, które przyczepiają się do komórek tucznych (mastocytów). Gdy nastąpi ponowny kontakt z tym alergenem, przeciwciała łączą się z alergenem i powodują gwałtowną degranulację komórek tucznych. W efekcie uwalniana jest histamina i inne mediatory zapalenia. Histamina powoduje m.in. obkurczenie mięśni gładkich oskrzeli (uchwytny kaszel, duszność), rozszerzenie naczyń krwionośnych (zaczerwienienie i obrzęk błon śluzowych) oraz zwiększenie wydzielania śluzu (katar, łzawienie oczu). Te objawy w połączeniu ze świądem i kichaniem stanowią typowy przebieg reakcji alergicznej.

Przykładowo, alergiczny nieżyt nosa („katar sienny”) objawia się nagłym wyciekiem wodnistej wydzieliny z nosa, uporczywym kichaniem i swędzeniem nosa oraz oczu. Uczulenie na pokarmy może dawać wysypkę, pokrzywkę lub obrzęk twarzy po zjedzeniu alergenu. Najcięższą manifestacją jest wstrząs anafilaktyczny – gwałtowna, uogólniona reakcja prowadząca do obniżenia ciśnienia krwi i zagrożenia życia (wstrząs ten objawia się m.in. obrzękiem dróg oddechowych i nagłym spadkiem ciśnienia).

W praktyce klinicznej objawy alergii mogą występować w różnych narządach: nos i zatoki (uczucie zatkania, wodnisty katar, kichanie), oczy (zaczerwienienie, swędzenie, łzawienie), oskrzela (kaszel, świsty, duszność), skóra (wysypki, pokrzywka, świąd). Zwykle pojawiają się krótko po ekspozycji na alergen (reakcja natychmiastowa IgE-zależna). Opisywany mechanizm oraz objawy potwierdzają, że skuteczne leczenie alergii opiera się przede wszystkim na stosowaniu leków przeciwhistaminowych łagodzących działanie uwolnionej histaminy.

Diagnostyka alergii

Podstawą rozpoznania alergii jest dokładny wywiad lekarski, ustalający związek objawów z narażeniem na konkretne alergeny (np. sezonowe występowanie kataru ⇒ pyłki; objawy po zjedzeniu określonych pokarmów ⇒ alergia pokarmowa). W dalszym etapie wykonuje się badania dodatkowe. Najczęściej stosowane są testy skórne punktowe (naskórkowe) – polegające na nałożeniu lub wprowadzeniu do skóry próbki badanego alergenu i obserwacji reakcji (zaczerwienienie, bąbel). Dodatnie testy skórne wskazują na istnienie uczulenia.

Równolegle można wykonać badania z krwi – oznaczanie swoistych przeciwciał IgE skierowanych przeciwko określonym alergenom. Najczęściej wykonuje się panelowe testy swoistych IgE w kierunku grup alergenów wziewnych (pyłki, roztocza, sierść) i/lub pokarmowych. Podwyższone całkowite IgE we krwi jest często obserwowane u osób z alergią, jednak nie jest specyficzne (może rosnąć także w chorobach pasożytniczych czy zapalnych).

W diagnostyce alergii pokarmowej dodatkowo wykorzystuje się diety eliminacyjne – polegające na czasowym odstawieniu podejrzanych produktów z diety i stopniowym ich przywracaniu w celu wykrycia czynnika uczulającego. Nowoczesną metodą jest diagnostyka molekularna (tzw. komponentowa) – pozwala ona precyzyjnie zidentyfikować konkretne białka alergenne odpowiedzialne za uczulenie, co pomaga przewidzieć ryzyko reakcji krzyżowych i anafilaksji.

Ostateczne rozpoznanie alergii powinien postawić specjalista – alergolog lub immunolog. Badania te wraz z informacjami z wywiadu pozwalają ustalić, na jakie alergeny jest uczulony pacjent oraz zaplanować terapię i profilaktykę.

Leczenie alergii

Leczenie alergii ma zazwyczaj charakter objawowy (łagodzący dolegliwości) oraz – w niektórych przypadkach – przyczynowy (usuwa lub zmniejsza nadwrażliwość na alergen). Podstawowymi lekami w objawowym leczeniu są leki przeciwhistaminowe (antyhistaminowe) drugiej generacji. Należą do nich m.in. loratadyna, cetyryzyna czy azelastyna – charakteryzują się one dobrą skutecznością i niewielkim ryzykiem senności czy innych działań niepożądanych. Nowsze antyhistaminiki (desloratadyna, bilastyna, feksofenadyna) wykazują jeszcze wysoką selektywność dla receptorów H1, długi (ok. 24-godzinny) czas działania i szybki początek efektu (30–60 min). Są one dostępne w formie doustnej (tabletki/syropy) – np. preparaty Alergimed (zawierający loratadynę) albo Desloratadine – oraz w postaci kropli do oczu czy sprayów do nosa w celu miejscowego łagodzenia objawów.

Dla pacjentów z nasilonymi objawami uczuleniowymi nosa i zatok stosuje się glikokortykosteroidy donosowe. Preparaty te (np. mometazon w sprayu Nasonex, flutykazon w Flixonase) mają silne działanie przeciwzapalne i obkurczające śluzówkę nosa. Dzięki temu skutecznie zmniejszają przekrwienie, kichanie i uczucie zatkania nosa, a ich miejscowa postać zapewnia bezpieczeństwo terapii (bardzo niskie dawki, niewielka absorpcja systemowa). W polskiej ofercie aptek dostępne są też preparaty łączone (np. połączenie sterydu i antyhistaminiku w jednym sprayu) oraz inne leki obkurczające naczynia (np. krople do nosa z oksymetazolinem dostępne bez recepty – jednak krótkotrwale, by uniknąć efektu odbicia).

W cięższych przypadkach, gdy objawy alergii są trwałe lub nieustępujące, lekarz może zalecić dodatkowe leki na receptę. Przykładem jest montelukast (antagonista leukotrienów) – doustny lek przeciwzapalny łagodzący astmę oskrzelową oraz sezonowy alergiczny nieżyt nosa. Montelukast bywa przepisywany pacjentom z astmą wysiłkową lub alergią na pyłki, gdy objawy nie są wystarczająco kontrolowane przez inne leki. W nagłych zaostrzeniach astmy lub ciężkich alergiach skórnych lekarze mogą sięgnąć po krótkotrwałą kurację doustnymi sterydami (np. prednizolon – preparaty typu Predasol lub Polcortolon).

Odczulanie (immunoterapia swoista) to jedyny w medycynie przyczynowy sposób leczenia alergii (oprócz stałego unikania alergenów). Polega on na podawaniu pacjentowi stopniowo zwiększanych dawek alergenu, na który jest uczulony. Celem terapii jest oswojenie układu odpornościowego z alergenem – immunoterapia stopniowo zmniejsza wrażliwość organizmu i prowadzi do redukcji lub ustąpienia objawów alergii. Przykładowo, szczepionki alergenowe na roztocza podawane regularnie osobom z przewlekłym nieżytem nosa i astmą kurczą reakcje na kurz domowy i zmniejszają nasilenie objawów w obydwu tych chorobach. Proces ten trwa zwykle kilka lat i wymaga ścisłego nadzoru lekarza, ale może znacznie poprawić jakość życia pacjenta oraz zapobiec rozwojowi alergii u innych narządów (np. rozwoju astmy w przebiegu nieleczonego kataru siennego).

Warto podkreślić, że podczas konsultacji online z alergologiem można szybko omówić objawy i uzyskać potrzebne leki. Platformy telemedyczne, takie jak NetMedika, oferują możliwość odbycia wizyty on-line i otrzymania e-recepty na preparaty alergiczne. Dzięki temu pacjent nie musi wychodzić z domu – lekarz (w razie potrzeby alergolog lub internista) przepisze mu np. antyhistaminowe tabletki lub wziewny steryd, a e-recepta zostanie przesłana na telefon.

Profilaktyka i unikanie alergenów

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia objawów alergii, najskuteczniejsza jest profilaktyka i bezpośrednie unikanie alergenów. W przypadku alergii wziewnych zaleca się: przebywanie w pomieszczeniach z zamkniętymi oknami w sezonie pylenia, ograniczanie spacerów w dni o bardzo wysokim stężeniu pyłków oraz noszenie okularów przeciwsłonecznych osłaniających oczy przed osadzaniem się pyłków. Po powrocie do domu warto zmienić ubranie i wziąć prysznic – usunięcie osadzonego pyłku z włosów i skóry ogranicza kolejny kontakt z alergenem. Należy także unikać wietrzenia mieszkania w ciągu dnia podczas największego pylenia oraz nie suszyć prania na zewnątrz, by nie przenieść alergenów do wnętrza. Dobrym pomysłem jest również zaopatrzenie się w klimatyzację lub filtry HEPA w odkurzaczu – skutecznie usuwają drobne alergeny (roztocza, sierść) z powietrza w domu. Regularne sprzątanie i pranie pościeli (w wysokiej temperaturze) ograniczają liczebność roztoczy kurzu domowego – ważnego czynnika alergii całorocznej.

Jeśli uczulenie jest skórne (kontaktowe), najważniejsze jest natychmiastowe przerwanie kontaktu z alergenem: np. zrezygnowanie z kosmetyku zawierającego uczulającą substancję czy usunięcie biżuterii z niklem, która wywołuje zmiany skórne. Po kontakcie z podejrzaną substancją należy dokładnie umyć skórę (lub oczy) wodą. W razie nasilonego świądu zaleca się przyjęcie leku antyhistaminowego dostępnego bez recepty. W razie przewlekłego narażenia zawodowego (np. chemicy, fryzjerzy) można rozważyć noszenie rękawic ochronnych lub zmniejszenie ekspozycji, aby zapobiec nawrotom alergii skórnej.

Ogólnie, profilaktyka alergii polega na jak największym ograniczeniu kontaktu z alergenem. Warto również pamiętać o corocznej kontroli u alergologa i śledzeniu informacji o sezonach pyłków. Dodatkowo, istnieją szczepionki doustne (alergenowe tabletki) stosowane w alergii na pyłki drzew i traw – jest to forma immunoterapii podjęzykowej, która pozwala stopniowo zwiększać tolerancję na alergen i zmniejszać objawy w przyszłych sezonach pylenia.

Informacje w serwisie NetMedika

W serwisie NetMedika znajdziesz szczegółowe porady medyczne i opisy leków związanych z alergią. W dziale Porady medyczne dostępne są artykuły poświęcone szeroko pojętej problematyce alergii – od rozróżniania kataru alergicznego i infekcji, przez metody leczenia, aż po wskazówki profilaktyczne. Dodatkowo, w kategorii Leki dostępne są obszerne informacje o preparatach przeciwhistaminowych, sterydowych czy innych stosowanych w alergii (np. ulotki produktów takich jak Nasonex czy Alergimed). Polecamy zapoznać się z opisami leków i blogiem NetMedika, by znaleźć odpowiedzi na szczegółowe pytania o konkretne preparaty przeciwalergiczne.

FAQ – Najczęściej zadawane pytania

Co to jest alergia i dlaczego organizm na nią reaguje? Alergia to przewlekłe schorzenie o podłożu immunologicznym, w którym układ odpornościowy reaguje nadmiernie na obojętne dla zdrowego organizmu czynniki (alergeny). Kluczową rolę odgrywają tutaj przeciwciała IgE – alergen po przyłączeniu do IgE na komórce tucznej powoduje uwolnienie histaminy i innych mediatorów zapalenia. Te substancje wywołują charakterystyczne objawy (świąd, obrzęk, katar, łzawienie, kaszel).

Jakie są najczęstsze objawy alergii? Najbardziej typowe to objawy ze strony nosa i oczu: kichanie, wodnisty katar, swędzenie nosa i oczu, zaczerwienienie spojówek. Alergia może też objawiać się kaszlem lub dusznością (alergiczne zapalenie oskrzeli/astma) oraz zmianami na skórze (wysypka, pokrzywka, świąd). W przypadku alergii pokarmowej dochodzą często objawy ze strony przewodu pokarmowego (ból brzucha, biegunka). W skrajnych przypadkach (np. reakcja na jad owada, orzechy) może wystąpić anafilaksja – gwałtowny wstrząs z zagrożeniem życia. Objawy alergii pojawiają się zwykle szybko po kontakcie z alergenem (minuty do godzin), co różni je od objawów infekcji.

Czym jest katar sienny (alergiczny nieżyt nosa)? Katar sienny to alergiczny nieżyt nosa wywołany najczęściej pyłkami roślin (traw, drzew lub chwastów). Towarzyszą mu zazwyczaj sezonowe objawy: częste kichanie, wodnisty katar, uczucie zatkania nosa, swędzenie oraz zapalenie spojówek (zaczerwienione, łzawiące oczy). Objawy te powtarzają się co roku o tej samej porze (np. wiosną i latem) i dotyczą obu oczu. Katar sienny różni się od zwykłego przeziębienia tym, że nie towarzyszy mu gorączka ani ból gardła, a objawy utrzymują się przez cały okres pylenia uczulających roślin.

Jak diagnozuje się alergię? Rozpoznanie alergii ustala lekarz na podstawie wywiadu i badań dodatkowych. Lekarz pyta o okoliczności występowania objawów (pora roku, wyprysk po kontakcie z określoną substancją, objawy po zjedzeniu pokarmu). Diagnostykę uzupełniają testy alergiczne: skórne (punktowe, płatkowe) oraz badania krwi na obecność swoistych IgE przeciwko podejrzewanym alergenom. Wynik testu skórnego wskazujący reakcję (rumień, bąbel) lub podwyższone IgE specyficzne potwierdza uczulenie. W niektórych przypadkach stosuje się testy prowokacyjne (np. wdychanie pyłków lub spożywanie pokarmu w kontrolowanych warunkach).

Jakie leki można stosować na alergię? W leczeniu objawowym pierwszym wyborem są antyhistaminowe tabletki II generacji – np. loratadyna, cetyryzyna czy bilastyna (dostępne także w siarczanach lub formach o przedłużonym uwalnianiu). W nielicznych przypadkach stosuje się starsze leki I generacji (np. difenhydraminę), ale powodują one senność i nie są polecane do długotrwałej terapii. Na objawy z nosa i zatok używa się sprayów donosowych zawierających glikokortykosteroidy (mometazon, budezonid, flutykazon) – działają przeciwzapalnie i szybko łagodzą przekrwienie. W okresach zaostrzeń alergicznego nieżytu nosa można też stosować krótko działające leki obkurczające naczynia (spraye z oksymetazoliną) w dawce nieprzekraczającej kilku dni.

Gdy objawy występują przewlekle, lekarz może przepisać leki na receptę, takie jak montelukast (łagodzący nieżyt nosa i astmę). W nagłych, ciężkich objawach alergii skórnej używa się doustnych sterydów (krótki kurs kortykosteroidów). W razie anafilaksji pierwszym lekiem ratunkowym jest adrenalina podawana domięśniowo (EpiPen).

Czym jest immunoterapia (odczulanie)? Immunoterapia swoista to leczenie przyczynowe polegające na podawaniu wzrastających dawek alergenu (w zastrzykach podskórnych lub tabletach podjęzykowych). Metoda ta systematycznie obniża nadwrażliwość organizmu na alergen. W efekcie mniej osób wymaga ciągłego przyjmowania leków, a u wielu objawy alergii znacznie się zmniejszają lub ustępują. Odczulanie zaleca się m.in. u osób z silnymi objawami kataru siennego na roztocza czy pyłki, które nie reagują w pełni na leki objawowe. Skuteczność immunoterapii została potwierdzona w wielu badaniach – może ona poprawić komfort życia i zapobiec rozwojowi astmy u chorych z nieleczonym katarem siennym. Decyzję o odczulaniu podejmuje lekarz alergolog po dokładnej ocenie wskazań i przeciwwskazań.

Czy można dostać e-receptę na leki na alergię? Tak. W ramach konsultacji online (teleporady) lekarz może wystawić e-receptę na leki przeciwhistaminowe, sterydowe czy inne potrzebne preparaty przeciwalergiczne. NetMedika oferuje konsultacje z lekarzem online z możliwością otrzymania e-recepty nawet w ciągu kilkunastu minut. Podczas wizyty przez internet pacjent opisuje objawy, a lekarz (np. alergolog online) ocenia dolegliwości i – jeśli to konieczne – wystawia e-receptę, która trafia prosto na telefon lub e-mail. To wygodny sposób na szybkie uzupełnienie leczenia alergii bez wychodzenia z domu.

Jak zapobiegać nawrotom alergii? Najważniejsza jest profilaktyka – unikanie znanych alergenów. Jeżeli wiemy, że jesteśmy uczuleni na konkretne rośliny, powinniśmy ograniczyć przebywanie na zewnątrz w okresie pylenia i stosować środki eliminujące alergeny w domu (filtry powietrza, częste sprzątanie). W domu warto używać odkurzacza z filtrem HEPA i prać pościel w gorącej wodzie (niszczącej roztocza). Po kontakcie ze źródłem alergii (np. wizyta u zwierzęcia, kontakt z chemikaliami) należy dokładnie umyć ręce i część ciała, a w razie potrzeby zażyć lek przeciwhistaminowy. Regularne wizyty u alergologa i – w razie wskazań – kontynuacja odczulania pomagają zapobiegać nasilaniu się alergii.

Czy leki przeciwhistaminowe uzależniają lub szkodzą? Leki II generacji (np. loratadyna, cetyryzyna, bilastyna) są bezpieczne i nie uzależniają. Nie przenikają znacząco do mózgu, więc nie wywołują senności u większości pacjentów. Są dostępne w wersji dojrzałej (tabletki, syropy) i dla dzieci, a nowsze antyhistaminiki (desloratadyna, feksofenadyna) cechuje jeszcze większa selektywność i długi efekt działania. Przyjmowane zgodnie z zaleceniami nie uszkadzają organów i są dobrze tolerowane. Jak każdy lek, mogą mieć skutki uboczne (np. ból głowy, suchość w ustach), ale ryzyko to jest bardzo niewielkie.

Jak znaleźć odpowiedniego lekarza specjalistę online? Wiele platform telemedycznych umożliwia umówienie konsultacji z lekarzem alergologiem lub internistą (tzw. alergolog online). Podczas takiej wizyty internetowej opowiadasz o swoich objawach lekarzowi, który może przeprowadzić wstępną ocenę (anemię wywiadu i dokumentów) i zalecić dalsze kroki: wykonanie testów alergicznych lub przepisanie leczenia. Na stronie NetMedika dostępne są terminy konsultacji on-line z lekarzem 7 dni w tygodniu, a po rozmowie otrzymasz e-receptę na leki potrzebne do leczenia alergii. Dzięki temu szybko skonsultujesz się z certyfikowanym specjalistą – lekarzem online.